Lavanta Tarımı

Lavanta yetiştirmeye karar vermeden önce dikkatle üzerinde düşünülmesi gereken hususlar vardır. Gerek internette ve gerekse de tarımla ilgili yayın organlarında, sık sık lavantanın çok karlı bir tarım ürünü olduğu ve yetiştirmesi çok kolay bir bitki olduğuna dair bilgiler verilmektedir. Bu da son yıllarda çiftçilerimizin ve tarıma ilgi duyan herkesin lavantaya olan ilgisini artırmıştır. Ancak lavanta hakkında hem sosyal medyada hem de internet sitelerinde birbirinden çok farklı ve hatta birbirleriyle çelişen pek çok bilgi bulunmaktadır. Sonuç olarak milli servetimiz olan tarımsal arazilerimizin ve kaynaklarımızın doğru kullanılması amacıyla özellikle lavanta tarımı konusunda yaptığımız araştırmalardan elde ettiğimiz doğru bilgileri sitemizde aktarmak istiyoruz.

LLavanta yetiştirmeye karar vermeden önce aşağıdaki hususların bilinmesi ve bunlara göre hareket edilmesi hem harcanacak maddi kaynakların hem de zamanın israfının önüne geçilmesi adına önem arz etmektedir.

Yer

Lavanta tarımında dikkate almanız gereken ilk husus, iyi bir yer seçimidir. Lavanta sıcağı ve güneşi seven bir bitkidir, bu nedenle tarlaların güney, güneydoğu veya güneybatı cepheli olması tercih edilmelidir. Ayrıca tarlanın kuvvetli rüzgârlardan korunan, eğimi 10-15 derecenin üzerinde olmayan, toprak yapısı itibariyle geçirgen bir yapıya sahip olması gerekir. Lavanta genel olarak kireçli, geçirgen, taban suyu yüksek olmayan, diğer tarım ürünleri açısından çok verimli kabul edilmeyen arazilerde çok verimli olabilen bir bitkidir. Çok fazla bir sulama ihtiyacı olmadığından dikilecek arazinin mutlaka sulu olmasına gerek yoktur. Ancak her bitkinin olduğu gibi, lavantanın da yeterli ve doğru miktardaki sulama ile gelişimi daha iyi ve hızlı olmaktadır. Asitliği yani ph derecesi 6-8,5 Aralığındaki alkali özellik gösteren kuru ve kalkerli toprakta daha verimli olabilmektedir. Taban suyu yüksek olan, su tutan engebeli arazilerde ve asidik özellikli arazilerde dikim yapılırsa, dikilen lavanta fideleri kısa süre içinde ölerek kuruyacaktır. Lavantanın çok yıllık bir bitki olduğunu ve dikildiği tarlada en az 15 yıl boyunca kalacağını hatırda tutmak ve arazinin bu süre içinde başka bir tarım ürünü için kullanılamayacağını dikkate almak gerekir. Şayet kiralama ile üretim yapılacaksa kontratların bu süreye göre yapılması önemlidir.

Lavanta hava şartları bakımından hem soğuklara çok dayanıklı hem de sıcağı seven bir bitki olduğundan, kışları soğuk geçen bölgelerde, uyku halindeyken -25ºC ye kadar dayanabilir. Bitki uyandıktan sonra oluşan genç sürgünler ise, -5ºC nin altında kuruyabilir.

Lavantanın kıymetli olan türü Angustifolia, 700m rakımın üzerindeki bölgelerde yetişmektedir. Rakım düştükçe çiçek verimi ve yağ oranı da düşmektedir. Güneşlenme süresi ne kadar fazla olursa yağ verimi ve kalitesi de o derece artacaktır. Yazların nemli geçtiği bölgeler lavanta tarımı için uygun değildir.

Fide Temini

Lavanta tarımında belki de en önemli husus, fide teminidir. Lavanta son yıllarda çok popüler olan bir bitkidir. Bu sebeple piyasada farklı farklı çeşitlere rastlamak mümkündür. Fide seçerken dikkat edilmesi gereken hususların başında, hangi amaçla lavanta yetiştirileceği gelmektedir.

Lavantayı yağı için üretmeyi düşünüyorsanız bu durumda iki ayrıntı önemlidir. Birincisi yağ bileşenleri bakımından kalitesi, ikincisi ise yağ verimidir. Angustifolia türünün alt türlerinden Hemus ve Raya yağ kalitesi bakımından ön plana çıkarken, Sevtopolis ve Druzhba ise dönüm başına yüksek çiçek ve yağ verimi ile dikkat çeker. Intermedia türünde ise yağ kalitesi çok düşük olmakla beraber dönüm başına çiçek ve yağ verimi yüksektir ancak ticari değeri düşüktür. Seçeceğiniz fidelerin hangi tür olduğunun yanında, homojenliği da çok önemlidir. Zira lavantadan verim alınabilmesi için dikilecek olan fidelerin aynı türden olması ve tarlada birbiri içinde karışık bir çeşitlilik olmaması gerekir. Farklı türlerden fidelerle karışık olarak dikilmiş bir tarlada, türlerin farklı farklı zamanlarda çiçeklenmesinden ve olgunlaşmasından dolayı, hasat zamanı doğru tespit edilemeyeceğinden, elde edilen yağın kalitesi ve miktarı düşecektir. Bu sebeple satın alacağınız fidelerin türü bakımından homojen olduğundan emin olmalısınız. Bununla beraber farklı iki alt tür, aynı tarlada farklı bölümlerde, birbiri içine karışmadan birlikte dikilebilir. Verim/Kalite oranını yükseltmek için Hemus/Raya – Hemus/Sevtopolis türlerinin yarı yarıya veya %40/%60 gibi oranlarla birlikte dikilmesini tavsiye ediyoruz.

Diğer taraftan, çelikleme yöntemi ile köklendirilen lavanta fidelerinin, çelikler alınıp köklendirme ortamına aktarılmalarından, tarlaya dikileceği güne kadar yaklaşık 6-8 ay arasında bir zamana ihtiyaç vardır. Bu süreyi dikkate alarak, dikim yapmayı planladığınız dönemde fidelerinizin hazır olması için en az 4 ay önceden siparişinizi verip, sözleşmenizi yapmanız sıkıntı yaşamamak adına uygun olacaktır.

Toprak Hazırlığı

Lavanta dikilecek arazinin hazırlığı genellikle yaz aylarında başlar ve ilk iş olarak tarla temizliği yapılır. Bu temizlik, yabancı otlar, eski ekiminden kalma kök ve saplar, kaba taş-kaya gibi olumsuzluk yaratabilecek durumları bertaraf etmek için yapılır. İkinci sırada tarlanın sürülmesi işlemi gelir. Sonbaharda ilk yağmurların ardından, toprak tava geldiğinde pullukla derince sürülmelidir. Yine yağmurların ardından uygun zamanda ve dikime yakın dönemde tarla, kazağı, diskaro, tiller veya toprak frezesi gibi aletlerle olabildiğince inceltilmeli ve yumuşatılmalıdır. Tabiri caizse toprak dikimden önce adeta bulgur kıvamına getirilmelidir. Daha önceden yapılmış olduğunu kabul ettiğimiz toprak analizi doğrultusunda gerekli biyolojik gübrelemenin yapılmasından sonra tarla dikime hazır hale gelmiş olur.

Dikim

Dikim elle veya dikim makinesi ile yapılır. Elle dikim genellikle 10 dönümün altındaki arazilerde ve makinalı dikime uygun olmayan arazi şartlarında yapılır. Elle dikim yapılacaksa önce sıra üzeri ve sıra arası mesafelerin ayarlanarak, fidenin dikileceği yerin işaretlemesi gerekir. Bunun için pek çok pratik yöntem geliştirilebilir. Ancak bizim kendi tarlamızda uyguladığımız yöntem oldukça kolay bir yöntemdi. Şöyle ki, sıra üzeri mesafeleri örneğin 50 cm olarak belirlendi ise, damlama sulama borularından 50 cm de bir damlatıcısı olan borudan uygun uzunlukta bir parça alınarak, her damlatıcının denk geldiği yere bir fidan gelecek şekilde işaretleme yapılabilir. Sıra arası mesafesi de istenirse ip çekerek, istenirse de borunun boyu uzun tutularak ayarlanabilir. Bir diğer kolay ve ucuz yöntem ise, beyaz plastik su tesisat boru kullanmaktır. 4 m boyundaki boru üzerine boya ve kalemle sıra üzeri mesafeler işaretlenip dikim yerleri ayarlanabilir. Dikim iklim şartlarına bağlı olarak, 15 Kasım – 15 Şubat arasında yapılmalıdır. Nisan – Mayıs aylarında da dikim yapılabilirse de, geç bahar donları sebebiyle bitkinin zara görme riski ve toprağa yeterince tutunamadan uyanma sebebiyle kuruma meydana gelebilir. Ayrıca bu dönemde dikilen bitkilerin gelişimi de çok yavaş olmaktadır. Bu sebeplerle ideal olan fidelerin soğuk dönemde bitki uyku halinde iken dikilmesidir. Dikimde genel olarak fideler arası mesafeler, sıra üzeri 35-50 cm, sıra arası ise 120-150 cm olacak şekilde ayarlanmalıdır. Biçme ve çapalama işleri makinelerle yapılmayacaksa sıra arası mesafeler 120 cm bırakılabilir. Ancak şunu da belirtmekte fayda var, sıra arası mesafesi ne kadar geniş olursa mekanizasyon o kadar kolay olur, bununla birlikte de yabani ot yayılımı ihtimali de o derecede artacaktır. Fideler kök başlangıcında 3-5 cm yukarısına kadar toprağa gömülür ve kökün hava alamayacağı şekilde etrafı iyice doldurularak bastırılır. Dikim sırasında köklerin yukarı doğru kıvrılmamasına, kırılmamasına ve tam olarak toprağa gömülmüş olmasına dikkat edilmelidir. Dikilen fidelere mutlaka can suyu verilmelidir.

Bakım ve Büyüme

Fideler ilkbaharda uyanmaya başlamadan önce zarar görmüş olanlar yenileri ile değiştirilir. Lavanta yoğun bir bakım gerektirmez. En önemli bakım istekleri yabancı ot mücadelesi ve ihtiyaca göre gübreleme yapılmasıdır. Yabani ot mücadelesi çapalama ile yapılabilmekle beraber, imkânlar dâhilinde malç uygulaması yapılabilirse bu durumda yabani ot sorunu oluşmayacaktır. Üçüncü yılından itibaren lavanta etrafında yabancı ot barındırmayacağından işler daha da kolaylaşacaktır. Lavanta ilk yıl yok denecek kadar az çiçeklenme gösterir. Büyüme ve gelişme de yine az ve yavaştır. Bu sebeple yalnızca gerekli bakım faaliyetleri yapılır. Baharla birlikte bir veya iki kez, yağmurlara bağlı olarak ve üreticilerin tavsiyelerine uyarak, yapraktan sırt pompası veya pülverizatör ile sıvı solucan gübresi uygulanırsa fidelerin gelişimine çok fayda sağlayacaktır. İkinci yıldan itibaren verim beklenen en yüksek değerin %25-30 u kadar olur. Üçüncü yıldan itibaren dekardaki yağ verimi türe bağlı olarak iyi bir bakımla 8-15 kg, yaş çiçek verimi ise 400-650 kg arasında beklenir. Yalnızca yabancı ot mücadelesi olarak değil, toprağı havalandırmak adına da ilk yıl 3-5 defa sonraki yıllarda 2-3 yılda bir 12-18 cm derinliğinde bir sürüm yapılması faydalı olacaktır. Önemli bir husus da budama işlemidir. Lavantaların uzun süre genç kalmasını, verimin yüksek olmasını ve şeklinin düzgün olmasını temin etmek bakımından budama mutlaka gereklidir. Genellikle hasat döneminin ardından Ağustos ayı sonundan itibaren budama yapılır. Bitkinin odunlaşan dallarında odunlaşmanın bittiği yerin 6-7 cm üzerinden kesim yapılır. Bu kesimde bitkinin yarım küreye benzer bir şekil alması sağlanır. Budama öncesine göre bitkinin çok küçüldüğü görülse de sonraki yıl daha da büyük ve gelişmiş bir lavanta oluşacaktır.

Hasat

Hasat genellikle Temmuz ayının en sıcak ve kuru geçen dönemi olan 4’ü ile 15’i arasında yapılmalıdır. Hasat zamanının tespitinde, ne amaçla lavanta ürettiğiniz önemlidir. Şayet yağlık lavanta üretiyorsanız tomurcukların en az %75 nin çiçeklenmiş olduğu zaman en iyi zamandır. Şayet kuru tomurcuk ve saplı kuru çiçek amacıyla üretim yapıyorsanız bu durumda %25-50 arsında bir çiçek açma gerçekleştiğinde hasat için uygun zamandır. Bir diğer önemli konu da hasatın yapıldığı saat aralığıdır. Lavantadan en yüksek miktarda yağ elde edebilmek için hasatın gün ışımaya başladığı andan en geç saat:10:00-11:00 e kadar yapılmış olması gerekir. Çünkü günün en sıcak saatlerinde lavanta çiçeklerindeki yağ miktarı çok düşer ve damıtma esnasında istenen verim sağlanamaz. Biçme bağ bıçağı ile elle, motorlu çit biçme makinaları ile elle veya lavanta hasat makineleri ile yapılır. Bitki çiçek veya tomurcukların başladığı noktanın 10-12 cm altından olacak şekilde yapılır ve toplanan demetler sıcakta bırakılmadan gölge ve havadar bir yerde toplandıktan sonra hızlıca distilasyona alınmalıdır.

Hastalıklar ve Düşmanlar

Lavantanın çok fazla hastalık ve zararlısı bulunmamaktadır. Ancak bilhassa aşırı sulamadan ve tarla toprağının çok ağır bünyeli olmasından kaçınılmalıdır. En yaygın lavanta hastalıkları, Septoria lavandulae mantarının sebep olduğu yaprak lekelenmesidir. Hastalıklı yaprakların tümden toplanıp yok edilmesi ile denetim altında tutulabilir. Bir diğeri Armillaha mellea mantarının sebep olduğu "kök çürüklüğü" hastalığıdır. Mantar toprakta yaşadığı için, sadece istila edilmiş toprağın "buharlanması" veya temizi ile "değiştirilmesi" yolu ile denetim altına alınabilir. Bir başkası da Meloiodogyne hapla nematodu istilasıdır. Nematod mücadelesinde kullanılan genel usuller uygulanır. Lavantaya arız olan zararlılar olarak çekirgeler ve ağustosböceği sayılabilir.